Ordubad çox qədim tarixə malik, özünün milli-mənəvi dəyərləri ilə seçilən rayondur. Kiçik Qafqaz sıra dağlarının Qapıcıq zirvəsinin ətəklərində yerləşir. Relyefi əsasən dağlıq, az bir hissəsi dağətəyi, 5-6 faizi isə aran ərazidən ibarətdir. Son dərəcə zəngin bitki florası və faunası vardır. Yaşayış məntəqəsi əsasən dağətəyi ərazidə yerləşir. Əkinçilik üçün su ehtiyatına və içməli su mənbələrinə malikdir.
Ordubad rayonu - 8 avqust 1930-cu ildə rayon kimi təşkil olunmuşdur. 4 yanvar 1963-cü ildə rayon ləğv edilərək Culfa rayonunun tərkibinə verilmiş, 6 yanvar 1965-ci ildə yenidən təşkil edilmişdir. Cənubdan İran İslam Respublikası, şimaldan və şərqdən Ermənistanla həmsərhəd olmaqla, qərbdən Culfa rayonu ilə qonşudur. Mərkəzi Ordubad şəhəridir.
Ordubadın salındığı dəqiq tarix müəyyənləşdirilməmişdir. Lakin bu ərazi dünyada ən qədim insan məskənlərindən biri, bəşəriyyətin yaranma ocağı sayılır. Ordubad adına ilk dəfə V əsr yazılı mənbələrində təsadüf olunur. Qədim dünyanın ən müqəddəs panteonlarından biri sayılan Gəmiqaya dağı da Ordubaddadır. Dağın üzərindəki təsvirlər və buradakı yurd yerləri Ordubad ərazisində e. ə VII-I minilliklərdə yaşamış qədim əhalinin həyat tərzini və mədəni inkişaf yollarını izləməyə imkan verir. Ordubadın yaşayış məntəqələrindən olan Sabirkənd, Plovdağ və Xaraba Gilan ərazisində e.ə. II-I minilliklərə aid mədəniyyət qalıqları ilə zəngin olan yaşayış yerləri və nekropollar mövcuddur. Bu da Ordubadın 7 min il yaşı olduğunu sübut edir.
XVIII əsrin əvvəllərində Ordubad Səfəvilər imperiyasının tərkibinə daxil idi. 1724-cü ildən Ordubad Osmanlıların, daha sonradan işə Nadir şahın hakimiyyəti altına keçmişdir. XX əsrin əvvəllərində erməni terrorunun qurbanı olan minlərlə Ordubad sakinləri çoxlu işgəncələrə məruz qalmışlar.
Ordubadın möcüzəli təbiəti, sirli aləmi və təbii gözəlliyi XIX « XX əsrlərdə buraya səyahət etmiş bir sıra səyyahların marağına səbəb olmuşdur. Rus alimi İ. Şopen, polyak tədqiqatçı A. Petzold, fransız yazıçısı A. Düma və başqaları öz yazılarında bu gözəlliyi vəsf etmiş, Ordubada heyran qaldıqlarını bildirmişlər.
Ordubad torpağı təkcə əsrarəngiz gözəlliyi ilə deyil, həm də məşhur adamları, sənətkarları, dünya şöhrətli alimləri ilə də seçilib fərqlənmişdir. Məşhur astronom alim, riyaziyyatçı, şair, dövlət xadimi, Nəsrəddin Tusi Məhəmməd ibn Həsənin törəmələri hazırda Ordubadda yaşayırlar. Məşhur dövlət xadimi, şair, I Şah Abbasın baş vəziri olmuş Hatəm bəy Ordubadi də Tusi nəslinə mənsub olmuşdur. XIX əsrdə Nəcəf şəhərində Ayətullah Məhəmməd Əli Gələvi Ordubadinin ərəb dilinin qrammatikasına aid yazdığı kitablar bütün şərq aləmində məşhurdur.
Mühüm ticarət yolu ayrıcında yerləşən Ordubad Yaxın və Orta Şərq ölkələri ilə ticarət əlaqələri saxlamışdır. Vaxtilə rayonda 40 növdə üzüm yetişdirilirdi. Hələ XVI əsrin ikinci yarısından başlayaraq Ordubaddan Venesiyaya, Marsel, Amsterdam və. s. Avropa şəhərlərinə ipək ixrac olunurdu. XX əsrin əvvəllərində keçirilmiş beynəlxalq sərgi və baxışlarda Ordubad ipəyi 13 dəfə qızıl medalla təltif edilmişdir.
Hazırda Şərq aləminin canlı muzeyi hesab olunan Ordubad öz tarixini və dünya mədəniyyətinə bəxş etdiyi töhfələri ləyaqətlə qoruyaraq nəsillərdən-nəsillərə ötürür.
Memarlıq quruluşu və tarixi abidələrinə görə Ordubad 1977-ci ildə qoruq-şəhər elan olunmuşdur.
Tariximizin müxtəlif məqamlarında Ordubad rayonu da başqa ərazilər kimi yadellilərin hücumuna məruz qalmış, ayrı-ayrı dövlətlərin işğalı altında olmuş, lakin bu torpağa məxsus mənəvi dəyərlər itirilməmişdir. Tabeçilik cəhətdən müxtəlif vaxtlarda ayrı-ayrı ərazi bölgüsünə daxil olmasına baxmayaraq rayonun adı dəyişilməmiş, toponiminə xələl gəlməmişdir. Sovetlər birliyinin 30-cu illərində inzibati bölgüdə rayon statusu almış və bu günə qədər öz adını saxlayır. Bu torpağın başqa bir xüsusiyyəti vardır. Adamları emosionaldır. Yeniliyə can atır, dini dəyərləri də möhkəm müdafiə edib nəsildən-nəslə çatdırırlar.
Rayon ərazisində müxtəlif vaxtlarda ayrı-ayrı ekspedisiyalar bu yaşayış məskəninin tarixini, etnoqrafik xüsusiyyətlərini öyrənmək üçün Ordubad şəhərində, Əylis, Unus, Pəzməri, Aza kəndlərində, Xarabagilan ərazisində, Gəmiqaya qədim yaşayış məskənində və digər yerlərdə tədqiqat işləri aparmışlar. Bu tədqiqatlar, arxeoloji axtarışlar bu gün də davam edir. Tədqiqatlar sübut edir ki, Ordubad rayonu zəngin milli dəyərlərə malik olan bir ərazidir. Bu gün də bu rayon özünün yüksək intellektli ziyalıları, zəhmətsevər insanları, dövlətçiliyə sədaqətli əhalisi ilə tanınır. Bu səbəbdəndir ki, Azərbaycanın ümummilli lideri Heydər Əliyev Ordubadı Azərbaycanın incisi adlandırmışdır.
Rayona Ordubad şəhəri, Şəhriyar, Parağaçay, Ağdərə qəsəbələri və Nüsnüs, Yuxarı Əndəmic, Aza, Aşağı Əndəmic, Yuxarı Əylis, Aşağı Əylis, Vənənd, Xanağa, Ağrı, Dizə, Vələver, Qoruqlar, Dəstə, Dırnıs, Çənənəb, Üstüpü, Məzrə, Biləv, Behrud, Qoşadizə, Baş Dizə, Parağa, Gilançay, Tivi, Bist, Nəsirvaz, Ələhi, Xurs, Nürgüt, Düylün, Unus, Kələki, Pəzməri, Gənzə, Kotam, Başkənd, Darkənd, Kələntər Dizə, Kilit, Anaqut, Azadkənd, Sabirkənd, Anabad kəndləri daxildir.
Ərazisinin çox hissəsini Zəngəzur silsiləsinin cənub-qərb yamacı tutur. Cənubda Arazboyu düzənliklər (Ordubad düzü və s.) uzanır. Naxçıvan MR-in ən yüksək nöqtəsi olan Qapıcıq dağı (3904 m) buradadır. Rayonda Tabaşir-Antropogen çöküntüləri geniş yayılmışdır. Faydalı qazıntıları: polimetallar, molibden, mis, tikinti materialları və s. Yayı quraq keçən soyuq iqlimi var. Orta temperatur yanvarda -10°C-dən -3°C-yədək, iyulda 10-25°C-dir. İllik yağıntı 300-800 mm-dir. Ən böyük çayları: Vənənd, Ordubad və s. İranla sərhəd boyu Araz çayı axır. Boz, çəmən-boz, allüvial-çəmən, dağ-şabalıdı, qəhvəyi dağ-meşə, çimli dağ-çəmən torpaqları yayılmışdır. Arazboyu düzənliklər və qismən alçaq dağlıq sahələr dağ-kserofit bitkiləri, yüksək dağlıq sahələr subalp və Alp çəmənləri ilə örtülüdür. Bəbir, Cənubi Qafqaz muflonu, qayakeçisi, daşlıq dələsi, boz kəklik, ular və s. var. Ordubad yasaqlığı əsasında akademik Həsən Əliyev adına Milli Park yaradılmışdır (2003).
Ordubad, əsasən, kənd təsərrüfatı rayonudur. Meyvəçilik və maldarlıq mühüm yer tutur.
Rayonda 39 ümumtəhsil məktəbi, peşə məktəbi, 5 məktəbdənkənar, 2 məktəbəqədər tərbiyə müəssisəsi, 47 kitabxana, 42 klub müəssisəsi, 3 muzey, məşhur «Gəmiqaya» tarixi abidələr kompleksi, Həsən Əliyev adına Milli Park, Ordubad Tarix-Memarlıq qoruğu, 2 uşaq musiqi məktəbi, «Araz» kinoteatrı, mərkəzi xəstəxana, 4 sahə xəstəxanası, 7 həkim ambulatoriyası, 17 feldşer-mama məntəqəsi, 14 feldşer məntəqəsi, Gigiyena və Epidemiologiya Mərkəzi və başqa təşkilatlar əhaliyə xidmət edir.
Rayon İcra Hakimiyyətinin orqanı olan «El həyatı» qəzeti 1932-ci ildən nəşr olunur. 1932-ci ildən «Ordubad fəhləsi», 1941-ci ildən «Ordubad işçisi» adı ilə çıxmağa başlamışdır. 1959-cu ildən 1965-ci ilin sonuna kimi fəaliyyət göstərməmişdir. 1966-cı ildən «Yeni Ordubad», 1990-cı ildən isə «El həyatı» adı ilə nəşr olunur.
Rayon ərazisindən keçən dəmir yolunun uzunluğu: I kateqoriya "45 km", II kateqoriya "10 km", III kateqoriya "12 km".
Naxçıvan-Ordubad magistral avtomobil yolunun uzunluğu Culfa rayonundan Ordubad şəhərinədək 25 km-dir.
Rayon ərazisindən kəndlərə gedən avtomobil yolları I kateqoriya üzrə: Ordubad - Nüsnüs-5 km, Ordubad - Gənzə-6 km, Ordubad - Əylis-9 km, Ordubad - Kotam-5 km, Ordubad - Dəstə-11 km, Ordubad - Pəzməri-37 km, Ordubad - Məzrə-33 km, Ordubad - Azadkənd -19 km, Ordubad - Nürgüt-62 km, Ordubad-Parağaçay-54 km, Ordubad - Tivi-50 km.
Kəndarası magistral yollar da tərkibə daxildir. Bundan başqa bir çox kəndlərdə, eləcə də Şəhriyar, Parağaçay, Ağdərə qəsəbələrində II kateqoriyalı keçid yolları vardır ki, bunların uzunluğu birlikdə 240-km-dir. Son illərdə rayon ərazisində avtomobil yollarının abadlığına, yenidən qurulmasına diqqət artırılıb. Biləv, Tivi, Nürgüt, Göy-göl strateji əhəmiyyətə malik avtomobil yolunun istifadəyə verilməsi dağ kəndlərində yaşayan insanlara ən yaxşı hədiyyədir.
Ümumi ərazi, [kv. km] - 978,99
Əhalinin ümumi sayı [min nəfər] - 50,3
Şəhər - 1
Kəndlərin sayı - 43
Qəsəbələrin sayı - 2
Kənd inzibati ərazi dairələri - 27
İnzibati ərazi dairələri və ərazi vahidləri
Ordubad şəhəri - Ordubad ş.
Aşağı Əndəmic kənd iəd - Aşağı Əndəmic k.
Aşağı Əylis kənd iəd - Aşağı Əylis k.
Aza kənd iəd -Azа к.
Darkənd к.
Azadkənd kənd iəd - Azadkənd k.
Biləv kənd iəd
Biləv k.
Behrud k.
Bist kənd iəd
Bist k.
Ələhi k.
Çənnəb kənd iəd
Çənnəb k.
Dəstə kənd iəd
Dəstə k.
Dırnıs kənd iəd
Dırnıs k.
Anaqut k.
Düylün kənd iəd
Düylün k.
Gənzə kənd iəd
Gənzə k.
Anabad k.
Gilançay kənd iəd
Gilançay к.
Xanağa kənd iəd
Xanağa к.
Ağrı к.
Dizə к.
Xurs kənd iəd
Xurs k.
Nürgüt k.
Kələki kənd iəd
Kələki к.
Qoşadizə kənd iəd
Qoşadizə k.
Kələntər Dizə k.
Nəsirvaz kənd iəd
Nəsirvaz k.
Nüsnüs kənd iəd
Nüsnüs k.
Parağa kənd iəd
Parağa к.
Parağaçay qəsəbə iəd
Parağaçay q.
Ağdərə q.
Sabirkənd kənd iəd
Sabirkənd k.
Baş Dizə k.
Şəhriyar qəsəbə iəd
Şəhriyar q.
Kilit k.
Kotam k.
Tivi kənd iəd
Tivi k.
Unus kənd iəd
Unus k.
Pəzməri k.
Üstüpü kənd iəd
Üstüpü k.
Məzrə k.
Vələver kənd iəd
Vələver k.
Başkənd k.
Qoruqlar k.
Vənənd kənd iəd
Vənənd k.
Yuxarı Əndəmic kənd iəd
Yuxarı Əndəmic k.
Yuxarı Əylis kənd iəd
Yuxarı Əylis k.
Ордубад - город в Азербайджане, административный центр Ордубадского района и второй по величине город в Нахичеванской Автономной Республике. Город располагается у подножья Зангезурского горного хребта на высоте 850 метров над уровнем моря, на левом берегу реки Араз, в 75 километрах к юго-западу от города Нахичевань. Ордубад граничит с Ираном и Арменией. Численность населения Ордубада по данным на 2008 год составила 10 372 человека.
Климат в городе суровый континентальный. Летом Ордубад - самое прохладное место в Нахичеванской Автономной Республике. Город известен своими чинарами. Учитывая уникальность архитектуры и наличие более 100 исторических и археологических памятников, в 1977 году Ордубад был объявлен историческим заповедником в Азербайджанской Республике.
История Ордубада
Учеными было установлено, что первое поселение на территории Ордубада появилось в 5 - 6 веках н.э. В письменных источниках, однако, название города впервые упоминается в 7 веке. В летописях говорится, что якобы именно отсюда в Арарат проходили арабские войска.
В 15 - 16 веках Ордубад последовательно входил в состав государств Кара-Коюнлу, Ак-Коюнлу и государство Сефевидов. В 16 - 17 веках город неоднократно подвергался разрушениям, оказываясь в центре боевых действий между сефевидским и османским государствами. В 16 веке город находился на особом счету у иранского шаха Аббаса, так как жители этого края проявили верность шаху во время войны с Османской империей. Так, в 1588 году, когда войска империи под руководством Джафара-паши завоевали Ордубад, Шах Аббас I (1587-1629) отвоевал этот город и освободил местное население от налогов в награду за достойное сопротивление османским войскам. В этом были также заслуги визиря иранского шаха Хатем бека, который был родом из того же Ордубада. В последующем освобождение от налогов способствовало восстановлению города, развитию торговли и ремесленничества. Указ Шаха Аббаса, состоящий всего из пяти пунктов, был высечен на камне и по сей день украшает стены ордубадской мечети.
Джума-мечеть. Эта главная мечеть города представляет собой архитектурный памятник, относящийся к 17 - 18 векам. Ее построили на самом высоком месте центральной площади города. Кстати, что касается возраста сооружения, то некоторые из его элементов указывают на принадлежность к периоду 12 - 13 веков. Имеются сведения, что современный облик мечеть приобрела после проведенной в 17 веке реконструкции, поэтому собственно и утратила свой прежний «древний» вид. В последний раз реконструкция мечети проводилась в 1987 году. На территории Джума-мечети также находится здание медресе; а в одном из строений, что расположены рядом, работает историко-краеведческий музей.
Гейсерийе и зорхана. Этот исторический памятник 17 века представляет собой сооружение, состоящее из большого купола и восьми малых прилегающих к нему куполов. Некогда на этом месте располагался крытый Восточный базар, где можно было приобрести ювелирные изделия, драгоценные камни и украшения. После его стали использовать в качестве «зорханы» - площадки для боев. Слово «зор» в переводе на русский язык означает «сила», «хана» - «комната, место», а «зорхана» соответственно - «место, где демонстрируют силу». В период правления династии Сефевидов подобные соревнования по демонстрации силы превратились в настоящие представления, шоу с музыкальным оформлением. Здесь проводились традиционные соревнования по борьбе. Смотреть соревнования известных силачей из близлежащих регионов приходили даже ханы и беки. К сожалению, в 20 веке они потеряли свою актуальность.
Ордубадские дома. Эти дома являются архитектурными памятниками средневековья, одними из самых интересных типов азербайджанских жилых построек. Во дворе каждого дома можно встретить бассейн и колодец, а на высоких заборах имеются проемы для проветривания. Парадные двери традиционно изготовлялись из дерева, а во дворе у забора имелись места для груза и стойло для скота гостей. Эти пристройки называются «хана». Обычно хана состоит из двух этажей - второй этаж играет роль сторожевой вышки. Здесь, как правило, бывает одно окно, посмотрев из которого можно увидеть, кто стучится в калитку. После того как гость оставляет здесь свой груз и скот, хозяин провожает его по узкой, обложенной булыжником тропе к дому, который расположен на противоположном конце двора. Опираясь на подобное описание, можно сделать вывод, что планировка многих ордубадских домов имеет сходство с традиционными караван-сараями. Дома в Ордубаде строились преимущественно из раствора обычной глины. Такой материал летом позволяет сохранять прохладу, а зимой - тепло.
Хараба Гилан. Это древнее поселение площадью более 100 гектар расположено на территории Пловдага - горы, названной так из-за схожести с блюдом с пловом. Древний город Хараба Гилан был образован в 5 - 4 веках до н.э., о чем свидетельствуют найденные здесь поселение и некрополь 2 - 1 тысячелетий до н.э. Эта городская культура просуществовала вплоть до 14 века, при этом пережив период возрождения в 10 - 12 веках. Этнический состав населения Хараба Гилана, в свое время превратившийся в могучий укрепленный пункт, был представлен тюркоязычными племенами. Исследователи отмечают, что во время монгольской оккупации городу был нанесен большой урон, страшное землетрясение 14 века сравняло город с землей.
Предания о Ное
Получив сведения от Всевышнего, что в скором времени мир утонет в водах Всемирного Потопа, Ной построил ковчег и сумел спастись от разрушительной стихии вместе с собранными в нем людьми и животными. Согласно преданию, во время бури ковчег Ноя столкнулся с вершинами Иландаг, на востоке Нахичевани, Алянгяз и Кямки - в Ордубаде и, наконец, пристал к горе Гямигая. Эта легенда свидетельствует о единых корнях всех шумерских и иудейских преданий о Ное. Хотя сюжет предания и известен миру с 3 тысячелетия до н.э., записали его шумеры лишь в середине 2 тысячелетия до н.э. А это, по мнению ряда историков, совпадает со временем основания Нахичевани (1539 год до н.э.).
Легенда гласит, что будто бы обломки приставшего к горе Гямигая ковчега все еще находятся здесь в местности «Айы чухуру» («Медвежья впадина»). Ученые отмечают наличие на скалах Гямигая связанных с Ноем древних надписей. Желающим посетить Гямигая лучше приезжать сюда в июле-августе. Только в этот период можно подняться на вершину горы и насладиться всей красотой и величием здешних мест.
Гямигая, имеющая непосредственное отношение к преданию о Ное, является самым древним поселением на территории Нахичеванской Автономной Республики. Эта вершина в горной цепи Зангезур в 2006 году получила статус историко-художественного заповедника. Территория горных плато на Гямигая считается священным местом в Нахичевани. Храмы здесь располагаются между покрытых вечными снегами и облаками скал. Издали вершина напоминает плывущий на фоне голубого неба корабль. Именно поэтому самая высокая вершина (3904 м) Малого Кавказа получила среди народа название Гямигая. Горное плато Гямигая-Гарангуш было местом обитания древних племен Нахичевани. Здесь можно увидеть наскальные рисунки и древние надписи, относящиеся к 3 - 1 векам до н.э., на которых изображены люди и различные животные, сцены охоты на туров при помощи лука и стрел. Ученые утверждают, что возраст некоторых древних поселений и наскальных рисунков составляет как минимум 5 - 6 тысяч лет.
Гора Кемки. Согласно легенде, Кемки - это первая гора, на которую натолкнулся Ноев ковчег во время великого потопа. Вслед за ней ковчег пророка натолкнулся на гору Иландаг («Змеиная гора»), а затем на Гемигая («Гора-корабль»), которые располагаются также на территории современного Ордубада. После этого ковчег дал течь, и пророк приказал всем покинуть судно.
