2024-cü il, 21 fevral tarixində Ordubad Tarix-Memarlıq Qoruğunun ərazisində “Ordubad” Dövlət Tarix-Mədəniyyət Qoruğunun yaradılması haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidenti Sərəncam imzalamışdır.
Bu Qoruğun yaradılması Azərbaycanın tarixi və mədəni irsinin nadir nümunələrindən olan Ordubad şəhərinin ərazisində yerləşən abidələrin daha yaxşı qorunması, təbliği və idarə olunmasının təkmilləşdirilməsi məqsədi daşıyır.
Tarixi abidələrlə zəngin Ordubad qoruq şəhəridir.
Özünün orta əsr milli memarlıq və şəhərsalma quruluşunu qoruyub-saxladığına görə Ordubad şəhəri İçərişəhər, Şuşa və Şəki şəhərləri ilə birlikdə dövlət tərəfindən hələ 1977-ci ildən qoruq elan olunub.
Ordubad dünyanın ən qədim insan məskənlərindən biridir.
Ordubad Tarix-Memarlıq qoruğu rayon mədəniyyət şöbəsinin nəzdində 1979-cu ildən fəaliyyət göstərməyə başlayıb.
Ümumiyyətlə, Ordubad rayon üzrə 600-dən artıq irili-xırdalı tarix-mədəniyyət abidəsi mövcuddur.
XIX əsrin 30-40-cı illərindəki məlumata görə, Ordubad şəhəri 5 hissəyə bölünmüşdür: Ambaras, Kürdətal, Mingis, Sərşəhər və Üçtürləngə. Bütün küçələr boyu relyefdən asılı olaraq müxtəlif yüksəkliklərdə 2-3, bəzən isə 4 kiçik meydan yerləşir. Bu meydanlar ensiz, qəribə, əyri-üyrü, 3-4 küçənin qovuşuğunda yerləşib. Hər belə meydan özündə bir sıra xidmətediji elementləri birləşdirir. Bura kiçik məscid (məhəllə məscidi), çeşmə və meydanı öz çətiri ilə örtən çinarlar aiddir. İndiyə qədər də məhəllə meydanları öz əhəmiyyətini saxlayır.
Həmin meydanlarda yerləşən məhəllə məscidlərinin minarəsi olmur. Minarəni məscidin damında yerləşən səki əvəz edir. Ora kiçik pilləkənlə qalxmaq olur. Ordubad məscidlərinin yerini uzaqdan onların qarşısında ucalan çinarlarla təyin etmək olar. Şəhərin baş magistralını qədim küçə təşkil edir. Bu küçə indi də əsas küçə kimi öz əhəmiyyətini saxlayaraq şəhərin mərkəzini dəmiryol vağzalı ilə birləşdirir.
Şəhərin ümumi panoramasını yaratmış yaşayış binaları şəhəri Azərbaycanın başqa şəhərlərindən xeyli fərqləndirir. Məhəllələr ikimərtəbəli şəhər evləri və səkkizbucaqlı daxili həyətə malik kiçik memarlıq elementləri ilə zəngin olan binalardan təşkil olunub. Onu da qeyd edim ki, şəhərin əsas sənaye memarlığı ünsürü onun yeraltı kəhriz sistemi ilə əhatələnməsidir.
XVII əsrdə 70 bulaq şəhəri su ilə təchiz etmişdir. Bu kəhriz sistemi bir-biri ilə əlaqəli şəkildə şəhəri büsbütün əhatə edir. Kəhrizlərin əksəriyyətinin uçulub tökülməsi, onların bəzilərinin gözlərinin tutulmasına, ovdanların dağılmasına səbəb olmuşdur. Bacarıqlı kankanların köməyi ilə bir neçə çeşmə, ovdan təmizlənib bərpa olunmuşdur. "Dilbər", "Mədrəsə", "Şayi" bulaqları buna misal ola bilər.
Əməkdaşlarımız tarix-memarlıq abidələrinin mühafizəsi, məqsədli istifadə olunmasına, təbliğinə, bərpa işlərinə məsuldurlar. Bu məqsədlə bir sıra tədbirlər işləyib hazırlamışıq.
Rayonun bütün müəssisə və təşkilatlarında Ordubadın tarixi abidələri və onların qorunması barədə mühazirələr oxuyur, rayon qəzetində vaxtaşırı çıxış edirik. Qoruğun nəzdində "Tarix və mədəniyyət abidələrinin mühafizəsi", "Xalq mədəniyyət universiteti" və "Yurd" divar qəzeti fəaliyyət göstərir. Az öyrənilmiş abidələrin pasportlaşdırılması işi davam etdirilir. Bütün abidələrə qoruma-unvan lövhələri vurulub. Bir çox tarixi abidələrdə, o cümlədən "Əngəş", "Qırxpillə", "Meyrəmçə" və "Yetim" məhəllə məscidlərində təmir-bərpa işləri aparmışıq.
2005-ci ildə "Yuxarı Ambaras" və "Sultan Murad" məscidi yerli sakinlərin dəstəyi ilə əsaslı təmir olundu, Dədə Qorqud küçəsində yerləşən "Yetim" məscidində şəhər camaatının köməkliyi sayəsində əsaslı təmir-bərpa işləri aparılıb.
1980-ci illərdə Ordubad tarix və mədəniyyət abidələrinin bərpa emalatxanası fəaliyyət göstərmişdir.
1990-cı ilə qədər onlar bir çox abidələrin bərpası məşğul olmuşdular.
XVIl əsrin tarix-memarlıq kompleksi olan "Zorxana"nı, XVIII əsr tarixi abidəsi "Sərşəhər" məscidinin, XVI əsrin yadigarı "Yuxarı Ambaras" məscidini, XIV əsrdə "Buzxana"nı, XVI əsrdə inşa edilmiş "Came" məscidini, XVIII əsrdə ucaldılmış "Malik İbrahim" və "Dilbər" məscidləri, XIX (1826-cı il) Aza çayı üzərində tikilmiş körpünü, Yuxarı Əylis kəndindəki XVII əsrin nişanəsi olan Şah Abbas məscidini tamamilə bərpa edib həyata qaytarmışlar.
Burada bir xeyirxah işi də qeyd etmək yerinə düşərdi.
IX əsr tarix memarlıq abidəsi Mingis məscidi el ağsaqqalı Hüseyn Əliqulu oğlu Qənbərovun adına hörmət və ehtiram əlaməti olaraq övladları tərəfindən 2001-ci ildə yenidən tikilib bərpa edilmişdir.
Tariximizin ulu yadigarlarını göz bəbəyi kimi qorumaq, yurd yerimizi gələcək nəsillərə olduğu kimi əmanət etmək hər birimizin borcudur.
